Jeśli nie decydujemy się na zatrudnienie architekta krajobrazu, wykonajmy chociaż szkic koncepcyjny zagospodarowania posesji i oszacujmy koszty inwestycji. Poniżej kilka ważnych porad dla tych, którzy chcą spróbować własnych sił w zakładaniu ogrodu. PLANOWANIEZakładanie ogrodu samodzielnie, bez architekta 1. Kiedy najlepiej wykonać projekt ogrodu? Warto go mieć już wtedy, gdy zaczynamy budowę domu, dzięki temu można zaplanować miejsce składowania ziemi wydobytej z wykopów (w zależności od planowanego modelowania terenu) i miejsce na materiały budowlane (odpadki najlepiej systematycznie sprzątać, bo pogarszają jakość gleby). Wiadomo też, które rośliny pozostaną na działce i wymagają zabezpieczenia na czas budowy. Jeśli na naszym terenie są już stojące budynki, nad planem powinniśmy usiąść już jesienią, gdy jeszcze możemy patrzeć na teren bez warstwy śniegu i pracować nad nim bardzo skrupulatnie do wiosny. Nie tylko walory ozdobne liczą się w architekturze zieleni – powinniśmy pamiętać, by nasz ogród był praktyczny i elastyczny, jeśli w przyszłości będzie trzeba go przekształcać. Postępując zgodnie z planem, unikniemy niepotrzebnych działań, a prace przebiegną spokojniej. Niestety najczęściej o ogrodzie myślimy dopiero, gdy dom już stoi i trzeba go wykończyć – w tak trudnej finansowo fazie rzadko decydujemy się na pomoc architekta krajobrazu. 2. Plan ogrodu Do projektowania przygotujmy plan działki (z naniesionymi obrysami budynków, drzew i krzewów, które pozostaną w ogrodzie, oraz innych obiektów), najlepiej na papierze milimetrowym, w skali 1:100 (1 cm na papierze odpowiada jednemu metrowi w terenie). Można wykorzystać do tego także podkład geodezyjny. Na projekcie ogrodu zaznaczmy: kierunki świata, spadki terenu, przebieg instalacji elektrycznej, gazowej, wodociągowej, kanalizacyjnej oraz większe obiekty sąsiadujące z działką, które mogą mieć wpływ na jej zacienienie lub wygląd (czasem warto je wyeksponować, czasem wręcz przeciwnie). 3. Rośliny do ogrodu Podczas doboru roślinności uwzględnijmy rodzaj gleby oraz poziom wód gruntowych. Nieprzemyślane nasadzenia z przypadkowo kupionych okazów roślin wprowadzają jedynie chaos. Ponadto gatunki i odmiany źle dobrane do siedliska nie rosną zdrowo. Warto na tym etapie wiedzieć ile większych, a ile mniejszych roślin znajdzie się w ogrodzie. Zdecydujmy też, czy będziemy posiadać warzywnik, który wymaga częstszego doglądania i pielęgnacji. 4. Charakter ogrodu Wspólnie z członkami rodziny omówmy oczekiwania dotyczące funkcji ogrodu. Dla jednych najważniejsze jest stworzenie kącika wypoczynku, dla innych rabat, które będą z zamiłowaniem pielęgnowane. Dla małych dzieci powstanie zapewne plac zabaw. Niekiedy aranżacja otoczenia domu służy wyrażeniu prestiżu właścicieli. Jednak niezależnie od wszystkiego, ogród i bryła domu powinny współgrać z otoczeniem. Tym samym sielskie, wiklinowe ogrodzenie doskonale wtapia się w wiejski ogród, lecz w dużym mieście może budzić kontrowersje. Natomiast nowoczesna kaskada o geometrycznych kształtach nie znajdzie dla siebie miejsca w ogrodzie naturalistycznym. Zanim wyznaczymy dokładną lokalizację altany, rabat czy piaskownicy, podzielmy przestrzeń na strefy o różnych funkcjach (np. reprezentacyjna – przed frontem domu, wypoczynkowa, użytkowa – z warzywnikiem czy zielnikiem oraz gospodarcza – z drewutnią bądź kompostownikiem). Możemy je od siebie odseparować żywopłotem, pergolą lub trejażem. 5. Rozmiar ogrodu Od rozmiaru naszego ogrodu zależy bardzo wiele – to główna rzecz warunkująca wybór roślin, obecność i układ małej architektury czy tarasu. I tak na przykład: w dużym ogrodzie, rośliny można (głównie drzewa i krzewy) posadzić w luźnych grupach, duży ogród pozwala na naturalność kompozycji (jak w angielskim ogrodzie), gdzie nie musimy dbać o detale, długi, wąski ogród skrócimy wizualnie poprzez kulisowanie, czyli przesłonięcie widoku żywopłotem lub pergolą, mały ogród powinna cechować prostota kompozycji i dopracowanie detali (warto zainwestować w oryginalną nawierzchnię czy rzeźbę, która stanie się centrum aranżacji). w małym ogrodzie musimy zadbać o to, by był ozdobny przez cały rok. WYKONANIEKolejność i wykonanie prac krok po kroku Urządzając ogród samemu, trzeba pamiętać, że kolejność prac ma bardzo duże znaczenie. Najpierw oczyszczamy teren, następnie wykonujemy bardziej lub mniej skomplikowane roboty ziemne i budowlane, a dopiero na końcu sadzimy rośliny. Przykładowo, przedwcześnie zbudowany podjazd do garażu może uniemożliwić doprowadzenie przewodów do oświetlenia ogrodu lub rur instalacji nawadniającej. Wówczas trzeba go rozebrać lub poprowadzić instalacje okrężną drogą. Kolejność prac powinna być następująca: oczyszczenie terenu; prace ziemne (zmiana ukształtowania terenu, wykonanie wykopu pod zbiornik wodny); odwodnienie działki (potrzebne jest zwykle w ogrodach o nieprzepuszczalnym podłożu); rozprowadzenie pod ziemią rur instalacji nawadniającej i przewodów instalacji elektrycznej; wykonanie małej architektury ogrodowej (altany, oczka wodnego, ogrodzenia, murków oporowych, schodów ogrodowych czy nawierzchni utwardzonych); sadzenie roślin; zakładanie trawnika; montaż nadziemnych elementów instalacji (lamp, zraszaczy). Urządzanie ogrodu można oczywiście powierzyć profesjonalnej ekipie, co jest bardzo wygodne, jeśli nie mamy czasu na samodzielną pracę. Może być to firma, która stworzyła projekt naszego ogrodu lub inny wykonawca, nad pracą którego nadzór autorski może pełnić architekt krajobrazu (dzięki temu będziemy mieć pewność, że prace będą przeprowadzone zgodnie z projektem). Firma ogrodnicza przeprowadzi wszystkie prace we właściwej kolejności. Koszt urządzenia ogrodu przez specjalistyczną firmę może być jednak nawet dwukrotnie wyższy niż przy samodzielnej pracy. Gdy szacowany wydatek przekracza tymczasowo nasze możliwości finansowe, lepiej wykonać ogród w kilku etapach rozłożonych w czasie, niż działać niezgodnie z projektem. Krok 1. Zabezpieczenie ziemi i roślin podczas budowy domu Wierzchnią, urodzajną warstwę ziemi, tzw. próchnicę (sięga ok. 20 cm w głąb i ma ciemny kolor) należy chronić przed zniszczeniem i zanieczyszczeniem podczas budowy, aby jak najmniej trzeba było jej dokupić przed założeniem ogrodu, ponieważ jest dość kosztowna (wywrotka żyznej ziemi kosztuje 400–700 zł!). W związku z tym, z miejsca, gdzie będzie stał dom, gdzie będą składowane materiały budowlane oraz gdzie będą jeździć maszyny, należy zdjąć żyzną ziemię (nie mieszając jej z jaśniejszym podglebiem) i składować w pryzmie. Przed rozpoczęciem prac ciężkim sprzętem, drzewa i krzewy zabezpieczamy np. poprzez owinięcie pni matami ze słomy, obłożenie deskami i obwiązanie drutem. Zwisające gałęzie warto podeprzeć lub podwiązać. Należy pamiętać, że wykonywanie wykopów zbyt blisko drzew może uszkodzić ich korzenie. Zasięg korony drzewa wyznacza strefę, w której nie powinno się prowadzić prac budowlanych – przyjęło się, że obszar ten zajmują partie korzeni najważniejszych dla rośliny. Krok 2. Oczyszczenie posesji Sprzątamy pozostałości po budowie i usuwamy chwasty, pozbywając się z ziemi korzeni, kłączy i rozłogów. Niewielki ogród przekopiemy szpadlem lub glebogryzarką i ręcznie wybierzemy chwasty, jednak duży teren trzeba zaorać i broną wyciągnąć korzenie. Bardzo zachwaszczoną, dużą działkę w ostateczności można opryskać herbicydem. Krok 3. Modelowanie terenu W zaplanowanych miejscach wykonujemy wykopy pod staw czy wgłębnik, usypujemy pagórki i formujemy skarpy, pamiętając o uprzednim oddzieleniu i zabezpieczeniu wierzchniej warstwy ziemi, która uległaby zniszczeniu. Urozmaicona rzeźba terenu dodaje ogrodowi uroku i umożliwia ładne wyeksponowanie roślin, jednak może utrudniać koszenie trawnika. Im wyższe i bardziej strome wzniesienia, tym więcej mogą przysporzyć problemów, np. z osuwaniem się mas ziemi. Nasyp musi wyglądać naturalnie, nie może mieć zbyt regularnego kształtu, w przeciwnym razie będzie kojarzył się raczej z nasypem kolejowym. Większe prace ziemne warto przeprowadzić koparką, bo koszt może być nawet trzykrotnie mniejszy, niż za pracę ręczną! Modelowanie pagórków w ogrodzie: Pagórki o wysokości do 100 cm formuje się z samej ziemi. Wyższe i rozleglejsze pagórki buduje się, sypiąc na dno gruz, a dopiero potem kilka warstw ziemi. Nasypy pozostawiamy na kilka miesięcy, aby grunt osiadł, lub układamy go 30 cm warstwami i każdą z nich zagęszczamy. Zewnętrzną (20 cm) warstwę tworzy się z żyznej gleby. Nasypy można zabezpieczać siatką lub murkami oporowymi, chroniącymi ziemię przed rozmyciem. Krok 4. Odwodnienie działki Wskazaniem do wykonania odwodnienia działki jest woda opadowa, zalegająca na powierzchni gruntu. W przypadku zakupu działki warto sprawdzić, czy będziemy musieli inwestować w odwodnienie. Aby to zrobić wykopujemy w kilku miejscach posesji otwory o wymiarach ok. 40 x 40 x 70 cm i wypełniamy po brzegi wodą. Jeśli nie wsiąknie ona w podłoże w ciągu dwudziestu minut, trzeba zbudować system drenujący. Potrzebny będzie do tego projekt i wykonawstwo specjalistycznej firmy melioracyjnej lub ogrodniczej. Nadmiar wody można usuwać poprzez spowodowanie tzw. samospływu (ukształtowanie terenu w ten sposób, by woda samoczynnie spływała w pożądanym kierunku), wykonanie drenażu (składa się z perforowanych rur układanych na warstwach filtracyjnych) bądź montaż odwodnienia liniowego (odprowadza wodę z dużych powierzchni utwardzonych systemem korytek przykrytych rusztami). Krok 5. Jak rozplanować instalacje elektryczne? Instalacja elektryczna potrzebna jest na zewnątrz domu nie tylko do zasilania lamp, ale również napędu bramy wjazdowej, pomp w studni albo oczku wodnym. Słupek z gniazdem elektrycznym w ogrodzie ułatwi korzystanie z narzędzi elektrycznych. Oświetlenie frontu domu i wjazdu na posesję jest dość oczywiste, za to wspaniałe efekty mogą dać lampy umieszczone w części ogrodowej. Zadbajmy, by nie było konieczności zapalania ich wszystkich jednym przyciskiem, bo to nieekonomiczne, a ponadto uniemożliwia tworzenie nastroju. Przewody najlepiej zakopać na głębokości ok. 50-70 cm, by nie narażać ich na uszkodzenie podczas prac ogrodniczych. Układa się je w 10-20 cm warstwie piasku. Powinny być to specjalne przewody przeznaczone do układania w ziemi (kable). Krok 6. System nawadniania ogrodu Instalacja automatycznego nawadniania ogrodu pozwala zaoszczędzić nasz czas, który musielibyśmy przeznaczyć na ręczne podlewanie, i pieniądze – zużycie wody może być nawet o 50% mniejsze w stosunku do tradycyjnego podlewania. W sprzedaży są systemy nawadniające do samodzielnego montażu, jednak jeśli mamy duży ogród, potrzebna jest skomplikowana instalacja, którą powinna wykonać wyspecjalizowana ekipa na podstawie sporządzonego indywidualnie projektu. System można wyposażyć w automatyczny sterownik do programowania pory i długości podlewania poszczególnych części ogrodu. Montaż czujnika deszczu i wilgotności pozwoli zużywać optymalną ilość wody. Prosty schemat systemu nawadniania Krok 7. Nawierzchnie ogrodowe Na małej działce utwardza się najczęściej podjazd i przejście od furtki do domu, natomiast na większych trakty mają zwykle bardziej skomplikowany układ, dlatego warto wykonywać je według projektu. Można powierzyć go architektowi krajobrazu projektującemu ogród lub zamówić wraz z kostką brukową (często jest wliczony w jej cenę). Projekt nawierzchni ogrodowej określa: przebieg ścieżek, kształt i wielkość podjazdu lub tarasu ziemnego, obecność systemu odwadniającego, rodzaj i ilość potrzebnych materiałów czy sposób ułożenia elementów, jeśli tworzą skomplikowane wzory. Jeżeli ścieżki ogrodowe, trakty planujemy sami, pamiętajmy, że nawierzchnie nie powinny dominować nad roślinnością ogrodową, lepiej więc zaplanować je tylko tam, gdzie to konieczne, a do ich wykonania użyć materiałów o stonowanym kolorze. Budowa nawierzchni jest jedną z najdroższych pozycji w kosztorysie ogrodu, zwłaszcza, gdy do jej budowy zostanie użyty kamień (najczęściej kostka lub płyty granitowe albo z piaskowca). Najpopularniejszym materiałem na ścieżki ogrodowe i podjazdy jest kostka betonowa, oferowana w niezliczonej ilości wzorów. Podczas projektowania nawierzchni trzeba uwzględnić przebieg instalacji pod ziemią oraz rodzaj gruntu, jaki występuje na działce, bo np. w przypadku traktów z kruszywa wykonywanych na gruncie słabo przepuszczalnym, podbudowa nawierzchni musi być grubsza, aby woda opadowa nie zalegała na powierzchni. Wszystkie nawierzchnie powinno się wykonywać z niewielkim spadkiem (co najmniej 2%), a dochodzące do budynku także z nachyleniem podłużnym, tak by woda nie spływała w kierunku ściany, lecz w stronę ogrodu. Wszystkie rodzaje nawierzchni układa się na ubitym mechanicznie podłożu, na tak zwanej podbudowie z piasku, żwiru lub tłucznia, czasem z dodatkiem cementu. Ułożenie nawierzchni, po których będą poruszać się samochody najlepiej zlecić fachowcom. Krok 8. Mała architektura: pergole, trejaże, kraty, altana ogrodowa, murki oporowe, kaskady i strumienie Ogrodowe budowle służą wygodzie użytkowników, zdobią ogród, a niekiedy pomagają w modelowaniu terenu. Pergole, trejaże i kraty nie tylko podtrzymują pnącza, ale i urozmaicają ogród, dzielą go na wnętrza i tworzą przesłonę części gospodarczej. Murki oporowe buduje się przy większych skarpach i w przypadku wgłębników, w celu ochrony przed osypywaniem się ziemi, a schody ogrodowe – gdy spadek terenu jest większy niż 12%. Im ścianka jest wyższa, tym musi być solidniejsza. Woda spływająca ze skarpy może podmyć konstrukcję, dlatego konieczne jest wykonanie drenażu, który umożliwi jej odpływ. Murki oporowe najczęściej wykonuje się: z kamieni bez zaprawy (są to tzw. murki suche, które nie mogą być poddane dużej sile naporu gruntu), muruje z kamieni (lub ich betonowych imitacji), cegieł albo bloczków betonowych, bądź wylewa z betonu z użyciem szalunku. Fot. ZielonyOgródek Przekrój przez murek oporowy, wykonany z elementów murowanych na zaprawie cementowej. Altana ogrodowa stanowi alternatywne miejsce wypoczynku dla tarasu. Strumień lub kaskada ożywiają ogród, wprowadzając ruch, natomiast woda stojąca w oczku wodnym będzie działać odprężająco. Elementy małej architektury warto dopasować do siebie nawzajem pod względem stylistyki. Pamiętajmy też, że nowoczesna architektura domu nie zawsze idzie w parze z półkolistymi pergolami. Możemy zlecić wykonanie altany, pergoli czy trejażu na podstawie projektu architekta krajobrazu bądź kupić gotowe elementy, np. w centrum handlowym. Krok 9. Rośliny w ogrodzie: zasady dobor, warunki glebowe i uprawa roślin Jeśli samodzielnie planujemy roślinność ogrodową, zadbajmy, aby osnowę kompozycji tworzyły drzewa i krzewy. Nie wycinajmy starych, zdrowych drzew, by posadzić inne, bo na okazy podobnej wielkości będziemy bardzo długo czekać. Jeśli jakieś rosną już na działce, otoczmy je opieką i na nich oprzyjmy przyszły układ ogrodu. Najlepszy efekt daje wielopiętrowy układ roślin, w którym z tyłu znajdują się drzewa i wysokie krzewy, przed nimi niższe krzewy i byliny, a najbliżej rośliny płożące. W nowoczesnych ogrodach dominują monochromatyczne kompozycje, ale pamiętajmy, że liczy się nie tylko kolor kwiatów, ale także bryła roślin i faktura oraz kolor liści. Jeżeli nie mamy czasu na zajmowanie się roślinami, nie utrudniajmy sobie życia – wybierzmy gatunki odporne, łatwe w uprawie i posadźmy je w dużych grupach. Niewiele pielęgnacji wymagają krzewy zimozielone, ponadto nie zaśmiecają ogrodu liśćmi. Godne polecenia są też długowieczne byliny o niewielkich wymaganiach siedliskowych. Trawnik, który potrzebuje regularnych zabiegów, mogą zastąpić rośliny zadarniające, posadzone w skupiskach, albo rabata żwirowa. Rośliny ogrodowe należy dobierać przede wszystkim odpowiednio do rodzaju gleby i ekspozycji względem stron świata. Rośliny posadzone zbyt blisko siebie konkurują o światło, wodę, substancje odżywcze zawarte w glebie i nie mogą w pełni wyeksponować swojego naturalnego pokroju. Należy sadzić je w odległościach określonych na podstawie wymiarów osiąganych po 10–30 latach. Jeżeli gleba jest w dobrym stanie, wystarczy ją przekopać i ewentualnie zmodyfikować odczyn.